Πέμπτη 26 Νοεμβρίου 2009

Αρχαιολογικοί χώροι στο Δήμο Μελιβοίας


Γράφει η Αρχαιολόγος Σταυρούλα Σδρόλια στην επίσημη ιστοσελίδα του Δήμου Μελιβοίας http://www.melivoia.gr/.

ΔΗΜΟΣ ΜΕΛΙΒΟΙΑΣ –ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΑ

Στον Ανατολικό Κίσσαβο και το Μαυροβούνι αναπτύχθηκαν στο παρελθόν σημαντικοί οικισμοί, ευνοημένοι από τα άφθονα νερά, την ασφάλεια που προσέφερε η πυκνή δασοκάλυψη και τον πλούτο της θάλασσας. Εκμεταλλεύθηκαν, όπως ήταν φυσικό, τα λίγα αλλά εύφορα εδάφη στις μικρές κοιλάδες και τις ομαλές πλαγιές του Κούτζιμπου, με κύρια καλλιέργεια εκείνη της αμπέλου και αξιοποίησαν τους θαλάσσιους δρόμους για τη διάθεση των προιόντων τους. Στην αρχαιότητα το κέντρο της περιοχής αποτελούσε η πόλη της Μελίβοιας, τοποθετημένη στην ευρύχωρη παραλία της Βελίκας, με διάσπαρτες κώμες στο Σκιαθά, Πολυδένδρι, Παλιουριά. Στη βυζαντινή περίοδο δημιουργούνται ανθηροί οικισμοί στη Σκήτη και τη σημερινή Μελίβοια αλλά η περιοχή του Κισσάβου γίνεται γνωστή κυρίως για το πλήθος των μοναχών της, που της έδωσαν το ΄ονομα Όρος των Κελλίων. Έχουν επισημανθεί δεκάδες ερείπια μοναστηριών, κρυμμένα μέσα στην πυκνή βλάστηση, μερικά από τα οποία έχουν ερευνηθεί ανασκαφικά και είναι επισκέψιμα. Μέχρι τον 15ο αιώνα οι οικισμοί λαμβάνουν την  οριστική τους διαμόρφωση, αποτραβηγμένοι από την παραλία (Μελίβοια, Σωτηρίτσα, Σκήτη και Σκλήθρο) και διατηρούν αξιόλογες μορφές παραδοσιακού πολιτισμού.

Α. ΑΡΧΑΙΑ ΜΝΗΜΕΙΑ


1.Θέση Μολύβια ανατολικά της Μελιβοίας. Σε στενό πέρασμα του δρόμου προς την παραλία της Παλιουριάς διατηρούνταν παλαιότερα αρχαία λείψανα. Εδώ τοποθετείται από ορισμένους ερευνητές κάποιος οικισμός της ελληνιστικής περιόδου, σχετικός με την αρχαία Μελίβοια.

2.Κάστρο Βελίκας.
Βρίσκεται σε κατάφυτο λόφο στη βόρεια άκρη της παραλίας της Βελίκας και δίπλα στη μονή του Θεολόγου. Μοναδική οχυρωματική θέση, που έλεγχε όλη την παραλία από το Δερματά μέχρι το Μαυροβούνι και απετέλεσε, σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες, τη θέση της αρχαίας Μελιβοίας. Διατηρεί οχύρωση τριών περιόδων, από την αρχαία μέχρι την κυρίως βυζαντινή περίοδο. Στους πρόποδες του λόφου υπήρχαν τα νεκροταφεία, ενώ η πόλη θα πρέπει να απλωνόταν στην ελεύθερη έκταση μέχρι την παραλία.
Σε πρόσφατο καθαρισμό των τειχών αναδείχθηκε οχύρωση έκτασης 25 στρεμμάτων, κτισμένης κατά το μεγαλύτερο μέρος στην παλαιοχριστιανική περίοδο. Στην ίδια περίοδο τοποθετούνται και τα κτίσματα που σώζονται στο εσωτερικό του κάστρου. Τα τείχη είναι κτισμένα με με μεσαίου μεγέθους λίθους συνδεδεμένους ακανόνιστα με ισχυρό ασβεστοκονίαμα και έχουν πλάτος 2μ. Καλύτερα διατηρείται η ανατολική και νότια πλευρά με μέγιστο ύψος 3μ.
Στη βάση των τειχών διατηρούνται μικρά τμήματα από ορθογώνιους κατεργασμένους λίθους που σχηματίζουν κανονικές σειρές και σε μερικά σημεία ακολουθούν διαφορετική κατεύθυνση από το κυρίως τείχος, Πρόκειται για την παλαιότερη φάση των τειχών, που θα μπορούσε να χρονολογηθεί στην ελληνιστική περίοδο
Τέλος, στη μεσοβυζαντινή περίοδο η οχύρωση ενισχύθηκε με πρόσθετο τείχος και τετράγωνους πύργους, με εμφανή χρήση τούβλων.

3. Σκιαθάς Αγιοκάμπου. Οχυρωμένος οικισμός του 3ου αι. π.Χ., που αποτελούσε εμπορικό κέντρο με σπουδαίο λιμάνι, πιθανόν επίνειο της αρχαίας Μελιβοίας.

Β. ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ

1.Κόκκινο Νερό.
Στα βόρεια του οικισμού υψώνεται το βυζαντινό κάστρο, ενώ πλήθος βυζαντινών μοναστηριών έχουν επισημανθεί στην περιφέρειά του.
Στο δήμο Μελιβοίας ανήκει το νότιο τμήμα του οικισμού (περιοχή Μητσιάρες), δίπλα στο ρέμα του Κόκκινου Νερού, όπου ανασκάφηκε μεγάλος βυζαντινός ναός, που ανήκε στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλλο και χρονολογείται στον 12ο αιώνα. Το ιερό σώζεται σε ύψος και διατηρεί τη χαρακτηριστική βυζαντινή δόμηση «της κρυμμένης πλίνθου», ενώ στο νάρθηκα υπήρχαν κτιστοί τάφοι, προφανώς επώνυμων ιερωμένων. Γύρω από το ναό σώζονται ερείπια κτισμάτων, που δείχνουν ότι στο χώρο λειτούργησε βυζαντινή μονή.
Στο οικόπεδο του ιερέα Τσανάκα διατηρείται το ιερό βήμα άλλης βυζαντινής εκκλησίας.

2.Βυζαντινή μονή στη θέση Μονόπετρα της Κουτσουπιάς.
Πρόκειται για αξιόλογη μονή του 12ου αιώνα, που ανασκάφηκε μέσα στο δάσος. Σώζεται επιμήκης ναός που καλυπτόταν με καμάρα, ενώ ο νάρθηκας διέθετε αρκοσόλια που περιείχαν ταφές. Υπάρχουν τα ίχνη του περιβόλου με τα κελλιά, ενώ στη ΒΔ. γωνία βρέθηκε καλοκτισμένο ισχυρό κτίριο, που ταυτίσθηκε με ληνό (το πατητήρι της μονής).  Στο συγκρότημα φθάνει κανείς μετά από πορεία 5 λεπτών από την πολυσύχναστη παραλία της Κουτσουπιάς.

3.Παλιουριά, βυζαντινός ληνός
Μεγάλο κτίριο, του 12ου αιώνα, που αποτελούσε μέρος ευρύτερης εγκατάστασης ληνών. Στην Παλιουριά τοποθετείται σημαντικός παραλιακός οικισμός, πιθανόν ο αρχαίος Ριζούς, ενώ βρέθηκε επίσης μεγάλη βυζαντινή μονή στο κτήμα Γουργιώτη, από την οποία προέρχεται εντυπωσιακό μαρμάρινο υπέρθυρο, που φυλάσσεται στη Συλλογή Αγιάς.

4. Βυζαντινή μονή στο ακρωτήριο Δερματάς.
Μοναστικό συγκρότημα του 12ου αιώνα, με ναό, οχυρωματικό περίβολο και πλήθος κτισμάτων, που βρίσκεται δίπλα στην παραλιακή οδό, σε πλεονεκτική γεωγραφική θέση. Ο ναός είναι μονόχωρο κτίσμα με νάρθηκα και παρουσιάζει την ιδιαιτερότητα να διαθέτει δύο καμαροσκέπαστους χώρους κάτω από το ιερό. Η περιοχή είναι γνωστή από παλιά ως λουτρό και είναι πιθανόν ότι σώζονται και άλλα βυζαντινά κτίρια στον περιβάλλοντα χώρο.

5.Βυζαντινά μοναστήρια στο όρος Κούτζιμπος
Σώζονται αρκετά ερείπια που δείχνουν ότι υπήρχε πλήθος μοναστηριών, όπως για παράδειγμα στις θέσεις Βίγλα, Οστροβός, Σαίτες, Παλιοπήγαδα, Καρούτες, Κόκκινη Εκκλησιά, Παλιοθεολόγος, Σκάλα Παναγιά, Άλλη Χώρα και άλλες. Στις περισσότερες θα κτιριακά λείψανα έχουν ισοπεδωθεί με σκοπό τη δενδροκαλλιέργεια αλλά σώζονται ανάγλυφα αρχιτεκτονικά μέλη στην Αρχαιολογική Συλλογή Αγιάς

6.Μονή Αγίου Ιωάννη Θεολόγου
Ο σημερινός ναός είναι αξιόλογο αρχιτεκτόνημα στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλλο. Κτίσθηκε το 1851 και αγιογραφήθηκε το 1857 από Σαμαριναίους ζωγράφους. Υπήρξε το μεγαλύτερο μοναστήρι της ευρύτερης περιοχής και διέθετε μεγάλη κτηματική περιουσία.
6α. Η βυζαντινή φάση της μονής Θεολόγου εντοπίσθηκε ψηλότερα, στον Κούτζιμπο αλλά έχει καταστραφεί. Εδώ βρέθηκε μεγάλος θησαυρός χρυσών νομισμάτων της εποχής των Κομνηνών, τα οποία θα εκτεθούν στο Νέο Αρχαιολογικό και Βυζαντινό Μουσείο Λάρισας.

7.Παναγία Βελίκα
Στη δυτική άκρη του οικισμού και δίπλα στο δρόμο για τη Σωτηρίτσα βρίσκεται ο μοναδικός βυζαντινός ναός της περιοχής, που σώθηκε ακέραιος από τον 12ο αιώνα. Είναι μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός και διαθέτει τοιχογραφίες του 16ου αιώνα στο ιερό.


8.Παραλία Αγιοκάμπου – Βελίκας
Τουλάχιστον τρείς βυζαντινοί ναοί έχουν εντοπισθεί σε παραλιακές θέσεις, ένας  στον Αγιόκαμπο (περιοχή νεροτσουλήθρας)  ένας στην Κάτω Σωτηρίτσα (γύρω από την παλιά ταβέρνα του Βλάχου) και ένας στη Βελίκα (κτήμα Καλαγιά). Ανασκαφική έρευνα δεν έγινε αλλά επιφανειακά αρχιτεκτονικά μέλη έχουν μεταφερθεί στην Αρχαιολογική Συλλογή Αγιάς.

9.Ναός Μεταμόρφωσης στην Άνω Σωτηρίτσα
Δίπλα στη περιπατητική διαδρομή Σωτηρίτσας-Μελιβοίας βρίσκεται μεταβυζαντινό ναύδριο, που ανακαινίσθηκε πρόσφατα. Είναι κτισμένο με τα βυζαντινά υλικά παρακείμενης μονής και εντοιχισμένα βυζαντινά γλυπτά.

10.Σωτηρίτσα, Ασκηταριό Αγίου Παντελεήμονα
Βρίσκεται στα δυτικά του οικισμού, και είναι σκαμμένο σε βράχο με θέα προς το λεκανοπέδιο της Αγιάς. Οι τοιχογραφίες που διατηρούνται σήμερα ανήκουν στον 16ο αιώνα.

11.Κάστρο Σκήτης
Μεγάλος οχυρωμένος οικισμός της βυζαντινής περιόδου (έκτασης 130 στρεμμάτων), με εξαιρετική θέα τόσο προς την παραλιακή διαδρομή όσο και προς την κοιλάδα της Αγιάς. Εδώ τοποθετείται από πολλούς συγγραφείς η βυζαντινή πόλη Κενταυρόπολη, τα τείχη της οποίας ανακαίνισε ο Ιουστινιανός.
Μεγάλο μέρος των τειχών τοποθετείται στην παλαιοχριστιανική περίοδο και είναι κτισμένα με μεσαίους και μεγάλους λίθους σε ασβεστοκονίαμα. Η δόμηση γίνεται κατά ζώνες ύψους 70 εκ. και φθάνει σε ύψος τα 3 μ. Στην ανατολική πλευρά διατηρείται διαφορετική φάση με μικρότερους λίθους και κομμάτια τούβλων, που χρονολογείται στη μεσοβυζαντινή περίοδο. Εδώ ανήκει και ο χαρακτηριστικός ημιερειπωμένος πύργος, που δεσπόζει στην περιοχή.

12. ‘Αγιος Αθανάσιος Σκήτης
Μεταβυζαντινός ναίσκος σε θαυμάσια τοποθεσία με τοιχογραφίες του 18ου αιώνα.

13. Μελιβοία, Ν.Παναγίας


Αξιόλογο κτίριο με μία ημικυκλική αψίδα, που διατηρεί τοιχογραφίες των αρχών του 19ου αιώνα και αξιόλογη συλλογή μεταβυζαντινών εικόνων.

14. Πολυδένδρι, Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου
Βρίσκεται σε ειδυλλιακή περιοχή μέσα στο πρώην βασιλικό κτήμα, όπως και η μονή Γεννήσεως. Ο ναός κτίσθηκε το 1568 και φέρει τοιχογραφίες του 17ου αιώνα.

15.Πολυδένδρι,ΜονήΓεννήσεωςΘεοτόκου
Ο ναός είναι κτίριο του 16ου αιώνα, με αξιόλογη ζωγραφική του 1590, τμήμα της οποίας έχει αποτειχισθεί για συντήρηση. Εδώ εργάσθηκε ένας από τους πλέον αξιόλογους ζωγράφους της περιοχής Αγιάς με έξοδα της οικογένειας του ….. Ο ίδιος αναφέρεται και στο τέμπλο, το οποίο μεταφέρθηκε στη Λάρισα για συντήρηση και ανήκει στον πρώιμο τύπο μεταβυζαντινών τέμπλων με ζωγραφιστή ανθική διακόσμηση αντί ξυλόγλυπτης.


1 σχόλιο:

  1. Φίλε Οδυσσέα, πολύ ενδιαφέροντα όλα! Μπράβο! Θα ξαναπεράσω να διαβάσω με άνεση και τα υπόλοιπα.
    Καληνύχτα!

    ΑπάντησηΔιαγραφή